ΤΑ ΠΑΝΙΑ (Β! Μέρος)

(Το κείμενο συντάχθηκε από τα μέλη της Ομάδας: Στείρο Γ. ,Παντελίδη Ν., Νικολάου Κ., Συρρή Γ.).

· Η Ψάθα
Σ' ολόκληρη την Ελλάδα, ήταν γνωστα τα δικάταρτα καϊκια οι «μπρατσέρες» με τα χαρακτηριστικά πανιά τους τις ψάθες. Η ψάθα είναι κατά κανόνα μεγάλο πανί, (σε σχέση πάντα με το μέγεθος του σκάφους).
Έχει σχήμα μη κανονικού τραπέζιου, με μικρότερη την μπροστά πλευρά της. Κρατιέται τεντωμένη από μια αντένα στην απάνω πλευρά της και μια «μάτσα» στην κάτω. Και στο πάνω και στο κάτω μέρος της, εκτείνεται και μπροστά και πίσω από το άλμπουρο. Σπάνια συναντώνται βάρκες με ψάθα. Οι ψάθες χρησιμοποιούνται σε μεγάλα καΐκια και μάλιστα εμπορικά, τα οποία κινούν γρήγορα παρά το βάρος του φορτίου τους, χάρη στη μεγάλη τους επιφάνεια. Ακριβώς λόγω της μεγάλης επιφάνειάς της, απαιτεί προσοχή κατά την ιστιοδρομία και μάλιστα σε περίπτωση «στροφής» (μανούβρα με τον άνεμο από πίσω).
Παρ' όλα αυτά, δεν απαιτούνται πολλά άτομα για τον χειρισμό της. Μια μεσαίου μεγέθους μπρατσέρα, μπορεί να ταξιδέψει με τρία άτομα πλήρωμα (μαζί με τον καπετάνιο). Οι ψάθες έχουν πάντα μούδες στην κάτω πλευρά τους. Οι μικρές ψάθες έχουν δύο ή τρεις σειρές, ενώ οι μεγαλύτερες πάντοτε τρεις.

· Η Ράντα

Η «ράντα», πρωτοεμφανίστηκε σαν βοηθητικό στοιχείο σε σύνθετες ιστιοφορίες μεγάλων καραβιών και εξελίχθηκε σε κύριο πανί. Συναντιέται και με την ονομασία «μπούμα». Είναι τραπεζόσχημη και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της, σε σχέση με τα υπόλοιπα παραδοσιακά πανιά, είναι ότι απλώνεται μόνο πίσω από το κατάρτι, όπου προσδένεται το μπροστά μέρος της. Η απάνω πλευρά της είναι σταθερά προσδεδεμένη στο «πίκιο» και η κάτω στη «ράντα», (οριζόντιο άλμπουρο). Το πίκιο και η ράντα έχουν διχαλωτή απόληξη που τους επιτρέπει να στρέφονται και μαζί τους και το πανί γύρω από το κατάρτι. Η ράντα είναι πανί εύκολο στον χειρισμό του. Κυρίως συναντιέται στα «λόβερα» ( ή λόβερ), μεγάλα καΐκια που αντιγράφουν την ιστιοφορία τύπου «λόβερ» των καραβιών. Όταν χρησιμοποιήθηκαν οι πρώτες μηχανές εσωτερικής καύσης στα καΐκια, η ράντα αντικατέστησε την πρυμνιά ψάθα σε πολλές μπρατσέρες ενώ ακόμα πιο πρόσφατα, συναντιόντουσαν και μονάλμπουρα καΐκια με ράντα. Οι ράντες έχουν πάντα δύο ή τρεις σειρές μούδες στο κάτω μέρος τους.

Οι Φλόκοι

Οι φλόκοι είναι τριγωνικά, βοηθητικά πανιά, που τα συναντούμε σε κάθε τύπο ιστιοφορίας. Τοποθετούνται πάντοτε μπροστά από το (πλωριό) κατάρτι. Προσδένονται στα στράλια του καταρτιού και η μπροστά κάτω γωνία τους δένεται στο «μπαστούνι». 'Όταν οι φλόκοι είναι περισσότεροι από έναν ο εσωτερικός φλόκος, συχνά δένεται στο «κοράκι».
Στις ιστιοφορίες που διαθέτουν τρεις ή τέσσερις φλόκους, ο πλησιέστερος στο άλμπουρο, που συνήθως ονομάζεται «τρίγκος», μπορεί να διαθέτει οριζόντιο άλμπουρο στη βάση του , τον «αράπη». Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο «τρίγκος» έχει μία ή δύο σειρές μούδες.


Οι Στραλιέρες

Οι στραλιέρες είναι βοηθητικά πανιά που τοποθετούνται ανάμεσα από τα άλμπουρα στα δικάταρτα καΐκια. Αναρτώνται μπροστά απ' το πρυμνιό άλμπουρο, όπως οι φλόκοι απ' το πλωριό. Η εμπρός (κάτω) άκρη τους στερεώνεται στο πλωριό κατάρτι, σε διάφορα ύψη.
Οι στραλιέρες βοηθούν την ιστιοδρομία, εξισορροπώντας τους διάφορους συνδυασμούς πανιών που χρησιμοποιούνται κάθε φορά. 'Όταν ο αέρας δεν είναι ισχυρός, χρησιμεύουν αυξάνοντας την συνολική επιφάνεια των πανιών, ιδιαίτερα κατά τα «ανοιχτά όρτσα» και την «πλαγιοδρομία».


Το Φλίτσι

Το φλίτσι είναι επίσης βοηθητικό πανί. Συνοδεύει μόνο τις ιστιοφορίες τύπου ράντα. Στα καΐκια που διαθέτουν φλίτσι, τα κατάρτια προεκτείνονται πάνω από το καπελάγιο, με τη χρήση ενός πρόσθετου σταθερού στοιχείου, του «αλμπουρέτου».
Το φλίτσι είναι τριγωνικό πανί και τοποθετείται επάνω από την ράντα. Η πάνω άκρη του δένεται στην κορυφή του αλμπουρέτου, η κάτω στο καπελάγιο και η πίσω στην απόληξη του πίκιου. Χρησιμοποιείται για να αυξάνει την συνολική επιφάνεια πανιών , όταν πνέει ελαφρύς άνεμος.


Βιβλιογραφία: «Τα ελληνικά ιστιοφόρα καΐκια του 20ου αιώνα», Κ. ΔΑΜΙΑΝΙΔΗ, Τ. ΛΕΟΝΤΙΔΗ, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.