Μια άλλη οικογένεια εργαλείων, οι πλάνες ή τα ροκάνια.
Υπήρχε μία μεγάλη κατηγορία από αυτά. Το μεγαλύτερο ονομαζόταν πάνιστρο και ήτ
αν μακρύ(μέχρι μισό μέτρο),με μία στενή λεπίδα όχι πάνω από 2m. Αυτό χρησίμευε για να πλανίζουν μακριά ξύλα.Υπήρχε και μία σειρά από μικρότερα ροκάνια. Ανάλογα με το πλάτος της λεπίδας τα ονόμαζαν μονά ή διπλά. Το γνωστό μας ροκάνι του ξυλουργού ήταν διπλό. Τα μικρά το ονόμαζαν απλώς εργαλεία και είχαν μία πολύ λεπτή και στενή λεπίδα. Υπήρχε τεράστια ποικιλία από αυτά και το καθένα είχε τη χρήση του. Με το καθένα έκαναν μία ειδική διατομή, ένα ειδικό ζωναράκι, ένα ειδικό χάραγμα στο ξύλο…κ.λπ.
Ένα ακόμη είδος μικρής πλάνης ήταν το παστράγκωνο. Πιανόταν με τα δύο χέρια για να πλανίζει κυρτά ξύλα, εσωτερικά,όπως για παράδειγμα τα ξύλα των νομέων, τα στραβόξυλα.
· Άλλη οικογένεια ήταν τα σκαρπέλλα και οι σμίλες. Τα σκαρπέλα είχαν ευθεία κοπ
τική κεφαλή, σε διάφορα πλάτη και με διάφορες διαμορφώσεις στην άκρη. Οι σμίλες ήταν κοπτικά εργαλεία με κυρτή εμπρόσθια πλευρά και χρησίμευαν για να ανοίγουν τρύπες στο ξύλου μακρύτερες από αυτές(κουφόμυαλες), χρησίμευαν για να ανοίγουν μεγάλες τρύπες σε βάθος του ξύλου,όπως για παράδειγμα τα όκια των αγκυρών.· Μια άλλη κατηγορία των εργαλείων ήταν τα τρυπάνια. Υπήρχαν πολλά είδη τρυ
πανιών. Τα πιο μακριά ονομάζονταν και αρίδες ή τριβέλια. Τα περισσότερα ήταν ιδιοκατασκευές, συνήθως από πλανόδιους σιδεράδες (γιφταργιά). Ο κάθε καραβομαραγκός ζητούσε ειδικό εργαλείο ανάλογα με τις απαιτήσεις της δουλειά και του το έφτιαχναν επιτόπου. Υπήρχε,βεβαίως και το γνωστό χειροτρύπανο ή ματικάπι το οποίο ήταν ένα κλασικό εργαλείο για κάθε ξυλουργό.· Στη μεγάλη ποικιλία των κοπτικών και λειαντικών εργαλείων αναφέρουμε και τις κονές ράσπες.
· Μια ξεχωριστή και σημαντική οικογένεια εργαλείων ήταν τα σφυριά. Εκτός από το κοινό σφυρί, υπήρχε μία μεγάλη σε διαφορετικές κεφαλές και διαφορετικές λαβές.Τα μικρότερα ονομάζονταν ζουμπάδες, τα βαρύτερα βαριές ή βαριοπούλες, και το μεγάλο ξύλινο σφυριά ματσόλα.
Το χαρακτηριστικότερο όμως εργαλείο του ξυλοναυπηγού ήταν η μάτσα. Το ναυπηγικό σφυρί. Πρόκειται για το ειδικό και αποκλειστικό σφυρί του αεροναυπηγού. Η κεφαλή του είναι πεπλατυσμένη στο ένα άκρο για το χτύπημα των
καρφιών. Στο άκρο είναι διχαλωτή για το τράβηγμα των καρφιών και οξεία για να λειτουργεί σα σκεπάρνι. Ο κάθε ναυπηγός έχει τη δικιά του μάτσα που τις περισσότερες φορές ήταν ιδιοκατασκευή και ήταν διακοσμημένη με σκαλίσματα.· Μια ακόμη οικογένεια βοηθητικών εργαλείων ήταν οι σφιγκτήρες που έσφιγγαν και ένωναν τα ξύλα μεταξύ τους για να υποστούν παραπέρα επεξεργασία. Υπήρχαν πολλοί τύποι, είτε με βίδες, είτε χωρίς. Ο συνηθέστερος και απλούστερος τύπος ήταν το γκαβίδι (νταβίδι).
Τέλος, υπήρχε πληθώρα βοηθητικών μικροεργαλείων, όπως για παράδειγμα η γνωστή τανάλια και πολλά άλλα, που ήταν συνηθισμένα σε όλους τους ξυλουργούς.
Εκτός από τα εργαλεία, υπήρχε και μια σειρά από άλλα βοηθήματα που μπορούν να χαρακτηριστούν καλύτερα με τον όρο όργανα. Το σπουδαιότερο από αυτά ήταν τα χνάρια και τα μοδέλα που αποτελούσαν ολόκληρες σειρές και έδιναν το σχήμα των νομέων. Επίσης, υπήρχαν διάφορα βοηθητικά όργανα για μέτρηση ή σημάδεμα, το κουμπάσο που ήταν ένα είδος διαβήτη,κ.λπ.
ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΑΦΑΤΗ
Άμεσα συνδεδεμένα με τα εργαλεία του ξυλοναυπηγού, ήταν τα εργαλεία του καλαφάτη. Το καλαφάτισμα ήταν η εργασία στεγανοποίησης του περιβλήματος-πέτσωμα, ή του καταστρώματος με τη τοποθέτηση ειδικού παρεμβύσματος ανάμεσα στα μαδέρια.
Βασικά εργαλεία του καλαφάτη ήταν η,το ξύλινο σφυρί, και τα καλαφατικά. Τα καλαφατικά ήταν μία σειρά σιδερένιων εργαλείων σα μικρά καλέμια.Η κάθε σειρά αποτελείται από πέντε τουλάχιστον καλαφατικά, το πρώτο που λεγόταν κοφτερό, το δεύτερο που λεγόταν παρέλα,το τρίτο που λεγόταν διπλό, το φαρδύ και το στενάκι. Το καθένα έκανε διαφορετική δουλειά και ήταν κατάλληλο για το αντίστοιχο τμήμα του σκάφους.
To υλικό του καλαφατίσματος ήταν ένα ειδικό στουπί καλαφατίσματος που το έστριβαν κατάλληλα και δημιουργούσαν ένα κορδόνι. Μεταγενέστερα το στουπί αντικαταστάθηκε από ειδικό βαμβακερό κορδόνι καλαφατίσματος.
ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΝΑΓΙΕΡΗ
Τα περισσότερα ναυπηγεία και ιδιαίτερα αυτά που βρίσκονταν στο μέτωπο της θάλασσας, ήταν ταυτόχρονα και μονάδες επισκευής και συντήρησης, δηλαδή καρνάγια. Για αυτό το λόγο, σε κάθε τέτοιο ναυπηγείο υπήρχαν και τα εργαλεία του καρναγιέρη.
Για τα μικρότερα πλοία που ήταν δυνατό να γίνει ανέλκυση στη ξηρά, τα βασικά εργαλεία ήταν τα βάζα, δύο παράλληλα επιμήκη ξύλα, όπου κάθεται ο πυθμένας του πλοίου, οι σχάρες, κατασκευές πάνω στις οποίες ακουμπούσαν τα βάζα, για να συρθούν μέχρι τη ξηρά. Υπήρχαν ακόμα τα φαλάγγια, χοντρά ξύλα με επάλειψη λίπους, εγκάρσια τοποθετημέ
να, πάνω στα οποία γλιστρούσαν τα βάζα στην ξηρά. Τέλος, χρησιμοποιούνταν οι γρύλοι τάκοι και τα μπουντέλια για τη στερέωση του σκάφους στη ξηρά και για την αφαίρεση των βάζων, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για άλλο πλοίο.Για την ανέλκυση ήταν απαραίτητο ένα μηχανικό μέσο σαν βίντζι. Για την δουλειά αυτή χρησιμοποιούσαν τους εργάτες, δηλαδή χειροκίνητα βίντζια με κατακόρυφο άξονα, που ήταν κατασκευασμένη από ξύλο, ιδιοκατασκευές του ναυπηγείου .
Για τα μεγαλύτερα πλοία, που δεν ήταν δυνατή η ανέλκυση, συντήρηση και η επισκευή γινόταν στη θάλασσα. Το βασικό εργαλείο για την τεχν
ική αυτή,ήταν τα σάλια,ειδικές σχάρες που τοποθετούντο κάτω από το πλοίο,το οποίο συρόταν σε ρηχά νερά,με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να μπορεί να γείρει από τη μία πλευρά με ασφάλεια.Στη ξενερισμένη μέχρι την καρίνα πλευρά,εκτελούσαν όλους τους απαιτούμενους καθαρισμούς και επισκευές και κατόπιν επαναλαμβανόταν το ίδιο και από την άλλη πλευρά του πλοίου. Από την ονομασία της τεχνικής αυτής καρινάρω, καρινάρισμα, προέρχεται κι όρος ‘καρνάγιο’που αναφέρεται στους τόπους, όπου εκτελούντο δραστηριότητες επισκευής και συντήρησης πλοίων.Τέλος,για τη συντήρηση και επισκευή του πλοίου,χρησιμοποιούσαν διάφορα εργαλεία, όπως καμινέτα για το κάψιμο των χρωμμάτων,ξύστρες,βούρτσες,κλπ.
Βιβλιογραφία:
· «Τα παραδοσιακά εργαλεία του Ξυλοναυπηγού», από την εισήγηση του Δημήτρη Κ. Δερβενη, στο Συνέδριο «Ναυπηγική και πλοία στην Ανατολική Μεσόγειο», που πραγματοποιήθηκε στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δ. Χίου στις 4-7 Ιουνίου 1994.
· ”Ελληνική Παραδοσιακή Ναυπηγική» , Κώστα Δαμιανίδη, εκδόσεις ΕΤΒΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου